Ο αποστομωτικός ολυμπιονίκης Τζέσε Όουενς

Με τίτλους όπως ο μεγαλύτερος σπρίντερ της προπολεμικής εποχής αλλά και υπερ-αθλητής του Βερολίνου, ο αμερικανός ολυμπιονίκης μέτρησε χρυσά μετάλλια και ρεκόρ που θα ζήλευαν πολλοί αθλητές.

Κι αν για πολλούς συναδέλφους του το θρυλικό επίτευγμα του Τζέσε Όουενς την άνοιξη του 1935 στο Αν Άρμπορ θα ήταν το αποκορύφωμα της αγωνιστικής τους ζωής, όταν μέσα σε 45’ κατάφερε να σπάσει τρία παγκόσμια ρεκόρ και να ισοφαρίσει ένα τέταρτο(!), για τον ίδιο ήταν απλώς άλλο ένα στιγμιότυπο στην πλούσια σε διακρίσεις καριέρα του.

Κι αυτό γιατί μετά ακολούθησαν οι διαβόητοι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1936 στο Βερολίνο, όταν τα αξιοσημείωτα αγωνιστικά καμώματα του μαύρου αθλητή θα ξεπερνούσαν τα όρια του αθλητισμού και θα γίνονταν σύμβολα αντίστασης στη ναζιστική επέλαση!

Ο γιος δουλοπάροικων λοιπόν της Αλαμπάμα και εγγονός αφρο-αμερικανών σκλάβων, ο 23χρονος «J.C.» έβαλε μια ισχυρή βόμβα στα θεμέλια της χιτλερικής προπαγάνδας περί ανωτερότητας της αρίας φυλής, την ίδια στιγμή που πίσω του κυμάτιζαν οι σβάστικες του Ολυμπιακού Σταδίου της γερμανικής πρωτεύουσας: τα τέσσερα χρυσά μετάλλια του μαύρου Όουενς, του «υπάνθρωπου» της κατώτερης φυλής -κατά τη ναζιστική προπαγάνδα-, έριξαν τη σκιά τους στο ναζιστικό φυλετικό πρόγραμμα.

Και όλος αυτός ο πραγματικός αλλά και συνάμα συμβολικός άθλος λάμβανε χώρα μέσα στις επίσημες διαμαρτυρίες των Γερμανών προς την αμερικανική ολυμπιακή αποστολή για το γεγονός ότι επέτρεπε σε «μη ανθρώπους» και «μαύρα κατακάθια», σαν τον Όουενς δηλαδή, να συμμετέχουν στους λαμπρούς Αγώνες!

Η 3η Αυγούστου 1936, όταν ήδη δηλαδή είχαν αρχίσει να εφαρμόζονται οι ζοφεροί Νόμοι της Νυρεμβέργης, στέκει ορόσημο ως η μέρα που ο αμερικανός πρωταθλητής ντρόπιασε τον Αδόλφο Χίτλερ μέσα στο σκοτεινό του σπίτι, καταστρέφοντας τη φασιστική ρητορεία μέσα στους τέλεια οργανωμένους αυτούς Ολυμπιακούς.

Οι γερμανοί φίλαθλοι, σε αντίθεση με τον δικτάτορά τους, αποθέωσαν τον Όουενς και στο στάδιο αλλά και τους δρόμους της πόλης, δίνοντας το δικό τους στίγμα στην πολιτική του παράφρονα. Ψηλά στις εξέδρες, ο Αδόλφος Χίτλερ, αφού συγκέντρωσε δίπλα του τους υψηλόβαθμους αξιωματούχους του Γ’ Ράιχ, πετάχτηκε έξω από το στάδιο. Αυτή είναι βέβαια η συναισθηματική εκδοχή της σκηνής της νίκης του Όουενς, έτσι όπως πέρασε στον λαϊκό θρύλο.

Κι αυτό γιατί οι δημοσιογράφοι της εποχής μετέδιδαν ότι ο Φύρερ δεν συνεχάρη γενικότερα κανέναν μη γερμανό νικητή, ενώ ο ίδιος ο Όουενς δήλωσε αργότερα: «Όταν πάντως πέρασα μπροστά από τον καγκελάριο, τον είδα να σηκώνεται όρθιος και να με χαιρετά. Ανταπέδωσα τη χειρονομία και συνέχισα τον πανηγυρισμό μου», τονίζοντας βεβαίως το γεγονός ότι «ούτε ο πρόεδρος Ρούσβελτ με κάλεσε ποτέ στον Λευκό Οίκο ούτε ο πρόεδρος Τρούμαν. Ούτε συγχαρητήριο τηλεγράφημα δεν έστειλαν»…

Ως Αφρο-Αμερικανός ήξερε εξάλλου καλά από ρατσισμό και πολιτικές διαχωρισμού και πράγματι οι πρόεδροι των ΗΠΑ έκαναν το κορόιδο. Και έπρεπε να έρθει το 1955 για να τον συγχαρεί ο Αϊζενχάουερ για τις επιτυχίες του, ονομάζοντάς τον μάλιστα «πρεσβευτή της ειρήνης»!

Παρόλα αυτά, τα νεύρα και η απογοήτευση του Χίτλερ ήταν πραγματικότητα…

Πρώτα χρόνια

Ο Τζέιμς Κλίβελαντ «Τζέσε» Όουενς γεννιέται στις 12 Σεπτεμβρίου 1913 σε επαρχία της Αλαμπάμα ως το νεότερο από τα δέκα παιδιά μιας οικογένειας αφρο-αμερικανών κολίγων. Το ασθενικό και καχεκτικό παιδί μεγαλώνει μέσα στην ανέχεια και τις αρρώστιες, κάτι που δεν τον γλιτώνει φυσικά από την παιδική εργασία: ήδη από τα 7 χρόνια της ζωής του ρίχνεται στα χωράφια μαζεύοντας ολημερίς κιλά και κιλά βαμβακιού. Κάτι που ήταν εξάλλου επιβεβλημένο αν ήθελε η φαμίλια να βάλει μπουκιά στο στόμα της το βράδυ.

Σε ηλικία 9 ετών, οι Όουενς μετακινούνται στο Κλίβελαντ του Οχάιο, όπου ο μικρός «J.C.» έρχεται σε επαφή με έναν τελείως διαφορετικό κόσμο από την ήρεμη ζωή του αμερικανικού Νότου. Το αυστηρότερο σχολείο αποδεικνύεται μεγάλη πρόκληση για το απλό παιδί του Νότου, αν και είχε τις αθλητικές περγαμηνές να του ανοίγουν διάπλατα τις πόρτες…

Ανερχόμενο αστέρι

Στο Γυμνάσιο λοιπόν ο Όουενς θα κάνει ένα πρώτο όνομα πανεθνικής εμβέλειας και σύντομα θα εγκαθιδρυθεί ως αναγνωρισμένος σπρίντερ, θέτοντας νέα ρεκόρ τόσο στον δρόμο ταχύτητας μικρών αποστάσεων όσο και το άλμα!

Μετά την αποφοίτηση, οι επιδόσεις του «J.C.» τον φέρνουν στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Οχάιο, όπου συνεχίζει να ανθίζει ως αθλητής. Τα αμερικανικά ρεκόρ που σημειώνει του φέρνουν το παρατσούκλι «Buckeye Bullet» και ο ίδιος ξεπληρώνει τους οπαδούς του με μια αστρονομική επίδοση στην αθλητική συνάντηση του 1935, όταν ανακάμπτοντας ακόμα από τον τραυματισμό του θέτει νέο παγκόσμιο ρεκόρ στο άλμα εις μήκος, το οποίο θα παρέμενε για τα επόμενα 25 χρόνια!

Ο απολογισμός της ημέρας μετρά 3 παγκόσμια ρεκόρ και ισοφάριση ενός τέταρτου, σε μια επίδοση πρωτοφανή για την εποχή!

Και για να μην πολυλογούμε, ο Όουενς αγωνίστηκε σε 42 διοργανώσεις εκείνη τη χρονιά, κερδίζοντάς τες όλες μα όλες, καταρρίπτοντας ταυτοχρόνως και μερικά ακόμα ρεκόρ…

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1936

Για τον ναζιστικό μηχανισμό και τον ίδιο τον Αδόλφο Χίτλερ, οι Αγώνες του Βερολίνου ήταν μια σπουδαία ευκαιρία να φανεί στα πέρατα της οικουμένης τόσο η γερμανική υπεροχή όσο και η ανωτερότητα της αρίας φυλής. Ο δικτάτορας καταφέρεται μάλιστα κατά της αμερικανικής ολυμπιακής επιτροπής γιατί στις τάξεις της περιλαμβάνονταν μαύροι και εβραίοι, δείχνοντας από νωρίς τις διαθέσεις του.

Κι όμως, ήταν οι μαύροι αθλητές που θα βοηθούσαν τα μέγιστα στον αμερικανικό θρίαμβο του Βερολίνου: οι ΗΠΑ κατέκτησαν συνολικά 11 χρυσά μετάλλια και τα 6 από αυτά ήρθαν από επιδόσεις έγχρωμων αθλητών. Και βέβαια ο Όουενς ήταν η αιχμή του δόρατος, ο αδιαφιλονίκητος πρωταθλητής των ΗΠΑ που ερχόταν στο Βερολίνο με τις μεγαλύτερες προσδοκίες.

Δικαιώνοντας λοιπόν τη συμπερίληψή του στην ολυμπιακή αποστολή, ο Όουενς αποσπά 4 χρυσά μετάλλια (στα 100 μέτρα, τα 200 μέτρα, το άλμα εις μήκος και τα 4x100 μέτρα), καταρρίπτοντας ταυτοχρόνως και δύο κορυφαίες ολυμπιακές επιδόσεις. Στο ραντεβού του με την Ιστορία ο Όουενς ήταν συνεπής! Το ολυμπιακό ρεκόρ του μάλιστα στο μήκος θα παρέμενε για ολόκληρα 24 χρόνια, μέχρι να το σπάσει δηλαδή ο Irvin Roberson το 1960.

Τα γεγονότα με την απογοήτευση του Χίτλερ και τις επευφημίες των γερμανών φιλάθλων, που ζητωκραύγαζαν ρυθμικά το όνομά του, είναι λίγο-πολύ γνωστά, έτσι ιστορικά καθώς είναι. Αυτό που είναι όμως άγνωστο είναι η άχαρη υποδοχή του ολυμπιονίκη και ρέκορντμαν στην πατρίδα του, που δεν έπαυε εξάλλου να είναι μαύρος στην Αμερική του ’30! 

Ο πρόεδρος Ρούσβελτ δεν συναντιέται λοιπόν με τον Όουενς για τα τυπικά συχαρίκια και έπρεπε να έρθει το 1955 για να τον συγχαρεί ο Αϊζενχάουερ για τις επιτυχίες του, αν και η πανηγυρική αναγνώρισή του θα ήταν ακόμη μακριά: μόλις το 1976 τον συνεχάρη ο πρόεδρος Φορντ όπως άξιζε σε ολυμπιονίκη πρωταθλητή του βεληνεκούς του, απονέμοντάς του το Προεδρικό Μετάλλιο της Ελευθερίας,

Ο Όουενς δεν περίμενε όμως κάτι καλύτερο, εξοικειωμένος καθώς ήταν με την υποκρισία και τη διπλή γλώσσα της Αμερικής: «Όταν επέστρεψα στη γενέτειρά μου, έπειτα από όλες τις ιστορίες με τον Χίτλερ, δεν μπορούσα καν να καθίσω στις πρώτες σειρές των λεωφορείων», είπε χρόνια αργότερα, «έπρεπε να συνεχίσω να ανεβαίνω από την πίσω πόρτα. Δεν μπορούσα να ζήσω εκεί που ήθελα. Δεν προσκλήθηκα να κάνω χειραψία με τον Χίτλερ, ούτε όμως και στον Λευκό Οίκο προσκλήθηκα να σφίξω το χέρι του προέδρου».

Εξάλλου τον ρατσισμό τον ένιωσε στο πετσί του και κατά την πανηγυρική άφιξή του στη Νέα Υόρκη, όπου είχε διοργανωθεί μεγαλειώδης υποδοχή για τους θριαμβευτές Αμερικανούς. Στο ξενοδοχείο που τελέστηκε η δεξίωση για τους πρωταθλητές, του απαγορεύτηκε να μπει στο ασανσέρ, καθώς ήταν μόνο για λευκούς! Ο ίδιος έφτασε στην αίθουσα της δεξίωσης με το ασανσέρ των εμπορευμάτων. Αλλά και η Ένωση Αμερικανικού Ερασιτεχνικού Αθλητισμού προτίμησε το 1936 να βραβεύσει ως αθλητή της χρονιάς τον λευκό δεκαθλητή Γκλεν Μόρις και όχι τον χρυσό ολυμπιονίκη των 4 μεταλλίων…

Τα «μαύρα κατακάθια», για τα οποία διαμαρτυρόταν εντόνως ο ναζιστής παράφρονας, δεν είχαν καλύτερη μοίρα σε αμερικανό έδαφος…

Κατοπινά χρόνια



Μετά τους Ολυμπιακούς του 1936, ο Τζέσε Όουενς εγκατέλειψε τον ερασιτεχνικό αθλητισμό και αποφάσισε κάποια στιγμή να βγάλει λεφτά από τα φυσικά του ταλέντα, καθώς παρά τη φήμη που απολάμβανε στο εξωτερικό, στην πατρίδα του βρήκε δουλειά μόνο σε βενζινάδικο και αργότερα σε καθαριστήριο! Ναι, ο παγκόσμιος πρωταθλητής και ολυμπιονίκης…

Χρόνια αργότερα λοιπόν ο Όουενς θα αρχίσει να δίνει αγώνες επιδείξεων, στους οποίους διαγωνιζόταν κατά αυτοκινήτων και αλόγων(!), ενώ για ένα διάστημα εμφανιζόταν στις τάξεις των Harlem Globetrotters!

Ο Όουενς εγκατέλειψε χρόνια αργότερα τον αθλητισμό και αφιερώθηκε στις δημόσιες σχέσεις και το μάρκετινγκ, μην παραλείποντας ποτέ να κηρύττει για ίσα δικαιώματα, ενταγμένος καθώς ήταν στο κίνημα των Αφρο-Αμερικανών για ισότητα.

Αργότερα ίδρυσε τη δική του εταιρία στο Σικάγο και όργωνε πια την Αμερική από τη θέση του ομιλητή συνεδρίων, ενώ ταυτοχρόνως λειτουργούσε και ως σύμβουλος επιχειρήσεων.

Ο Όουενς ήταν παντρεμένος με τη Σάρα Σόλομον, τη γυναίκα της ζωής του που γνώρισε σε ηλικία 16 ετών, με την οποία απέκτησε τρεις κόρες.

Οι κοινωνικοί του αγώνες θα έπαιρναν απρόοπτο τέλος στις 31 Μαρτίου 1980, όταν ο Τζέσε Όουενς, που κάπνιζε ένα πακέτο τσιγάρα την ημέρα στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής του, έφυγε από τη ζωή χτυπημένος από καρκίνο του πνεύμονα…

newsbeast.gr