Τα μυστήρια και η στατιστική των (χαμένων) πέναλτι

Θεωρητικά αποτελεί μια από τις πιο εύκολες διαδικασίες για έναν επαγγελματία ποδοσφαιριστή: Στήνεις την μπάλα στα 11 μέτρα και σκοράρεις. 

Γιατί λοιπόν ακόμη και οι πιο μεγάλοι ποδοσφαιριστές του πλανήτη μετατρέπονται από τη μια στιγμή στην άλλη σε τραγικούς αντιήρωες; Μια σειρά από επιστημονικές έρευνες δίνουν την απάντηση.

Είναι ένα ζεστό απόγευμα του 1994. Ο Ρομπέρτο Μπάτζιο στέκεται ακίνητος στο γρασίδι τουΡόουζ Μπόουλ της Πασαντένα, μια μοναχική φιγούρα επάνω στην οποία έχουν καρφωθεί πάνω από 94.000 ζευγάρια μάτια.

Μετά από 120 λεπτά χωρίς γκολ στον τελικό του Παγκοσμίου Κυπέλλου ενάντια στην Βραζιλία και τρεις συνεχόμενες διαδικασίες πέναλτι η Ιταλία έχει την ευκαιρία να πάρει το Μουντιάλ. Λίγους μήνες νωρίτερα ο παίκτης αυτός έχει αναδειχθεί ως ο καλύτερος στον κόσμο. Ωστόσο η συγκεκριμένη στιγμή θα τον σημαδέψει για πάντα: ως τελευταίος σουτέρ της ομάδας του, ο Μπάτζιο πρέπει να σκοράρει προκειμένου να κάνει το 3-3 και να κρατήσει ζωντανή την Ιταλία.

Οι θεατές, συμπεριλαμβανομένων και δυο δισεκατομμυρίων ανθρώπων που παρακολουθούν τον αγώνα από την τηλεόραση, τον βλέπουν να πλησιάζει την μπάλα και να την στέλνει... πάνω από τη γωνία του αντίπαλου τέρματος.

Το χαμένο πέναλτι του Ρομπέρτο Μπάτζι έμελλε να γίνει το πιο διάσημο στην Ιστορία του ποδοσφαίρου ενώ έγινε ακόμη και... διαφήμιση.

Η ιστορική αστοχία του Μπάτζιο, η χθεσινή αποτυχία του Γκέκα και πλήθους ακόμη ποδοσφαιριστών, ανεξήγητη ίσως για τους φιλάθλους των ομάδων τους, μπορεί να εξηγηθεί χάρη στις στατιστικές και τις ψυχολογικές έρευνες.

Λεπτομέρειες με σημασία

Σύμφωνα με έρευνα Νορβηγών επιστημόνων του 2008 όταν ο αγώνας φτάνει στη διαδικασία των πέναλτι, οι παίκτες σκοράρουν σε ποσοστό 92% όταν το πέναλτι που ετοιμάζονται να χτυπήσουν είναι αυτό που θα δώσει στην ομάδα τους τη νίκη. Όταν όμως η μη επιτυχής έκβαση του πέναλτι σημαίνει αυτομάτως ήττα, οι πιθανότητες επιτυχίας πέφτουν αμέσως στο 60%. Ένα ακόμη ενδιαφέρον εύρημα του καθηγητή Geir Jordet από το Norwegian School of Sport Sciences στο Όσλο είναι ότι το ποσοστό επιτυχίας τείνει να πέφτει μετά από κάθε επιτυχημένο πέναλτι: 86,6% για τον πρώτο σκόρερ, 81,7% για τον δεύτερο, 79,3% για τον τρίτο κλπ.

Για την όχι ιδιαίτερα καλή σχέση του με τα πέναλτι είναι γνωστός και ο Κριστιάνο Ρονάλντο. Το 2012 αστόχησε σε δύο καθοριστικά: το πρώτο στον ημιτελικό εναντίον της Μπάγερν Μονάχου και το δεύτερο στο Euro εναντίον της Ισπανίας.

Τα παραπάνω συμπεράσματα δεν αποτελούν παρά μια ακόμη απόδειξη της δύναμης της καλής ψυχολογίας πριν το χτύπημα του πέναλτι.

Θεωρητικά, τα πέναλτι αποτελούν μια σχετικά απλή αποστολή για έναν επαγγελματία παίκτη: να σκοράρει από τα 11 μέτρα με αντίπαλο μόνο έναν τερματοφύλακα και μάλιστα με την ησυχία του. Παρόλα αυτά η διαδικασία των πέναλτι έχει την ικανότητα να μπλοκάρει ακόμη και τους πιο πεπειραμένους ποδοσφαιριστές μετατρέποντας από τη μία στιγμή στην άλλη ποδοσφαιρικούς ήρωες όπως ο Μπάτζιο σε τραγικούς μοιραίους παίκτες.

Γι' αυτό το λόγο όλο και περισσότεροι επιστήμονες ερευνούν τη διαδικασία των πέναλτι, προσπαθώντας να καταλάβουν τι πάει στραβά.

Σε μια έρευνα του 2010, στο μικροσκόπιο των ειδικών μπήκε και η σημασία της οπτικής επαφής. Η ουσία της έρευνας είναι απλή: όταν πετάς ή χτυπάς μια μπάλα πρέπει να εκπαιδεύσεις το μάτι σου να πηγαίνει εκεί που θέλεις να πάει η μπάλα.

Σε ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Human Movement Science, ερευνητές από το Άμστερνταμ, χρησιμοποιώντας κάμερες εντοπισμού του βλέμματος, οι οποίες τοποθετούνταν στο κεφάλι, ανακάλυψαν ότι οι σουτέρ που είχαν στο νου τους να ρίξουν τη μπάλα μακριά από τον τερματοφύλακα, και όχι να σουτάρουν με ακρίβεια ή σε ανοικτό χώρο, περνούσαν λιγότερη ώρα προσηλωμένοι στον στόχο τους και τελικά πετύχαιναν λιγότερα γκολ.

Σόκρατες

«Έχεις στο μυαλό σου ότι δεν θέλεις να στείλεις την μπάλα στον τερματοφύλακα και στο τέλος κάνεις αυτό ακριβώς», λέει ένας από τους συγγραφείς της έρευνας. «Αν ήμουν προπονητής, θα χρησιμοποιούσα θετικές συστάσεις αντί για τις λέξεις «τερματοφύλακας», «όχι» ή «μη». Ο εγκέφαλός μας δεν αντιδρά σωστά σε αυτές τις λέξεις».

Σε μια άλλη έρευνα, ο Ριτς Μάστερς από το Ινστιτούτο Ανθρώπινης Συμπεριφοράς στο Χονγκ Κονγκ, βρήκε πριν από μερικά χρόνια ότι οι εκτελεστές των πέναλτι υποσυνείδητα μπορούν να καταλάβουν αν ο αντίπαλος τερματοφύλακας παρεκκλίνει έστω και λίγα εκατοστά από το κέντρο της εστίας του με αποτέλεσμα να στέλνουν συχνότερα τη μπάλα προς τη μεριά του τέρματος που ήταν πιο ελεύθερη.

Μια ολόκληρη χώρα στημένη στα 11 μέτρα

Για ποιο λόγο λοιπόν οι ποδοσφαιριστές αποτυγχάνουν τόσο συχνά; Οι περισσότερες έρευνες ρίχνουν... το φταίξιμο σε έναν γνώριμο ύποπτο: η πίεση προκαλεί άγχος και το άγχος, με τη σειρά του, επηρεάζει την απόδοση.

Σε έρευνα που διεξήχθη το 2009, ερευνητές του πανεπιστημίου του Exeter στην Αγγλία έκαναν το εξής πείραμα: ανέθεσαν σε μια ομάδα εθελοντών, την οποία ονόμασαν ως «ομάδα χαμηλού κινδύνου» να χτυπήσουν από ένα πέναλτι κάνοντας το καλύτερο δυνατό τους. Στους εθελοντές μιας δεύτερης ομάδας είπαν ότι οι ατομικές τους επιδόσεις θα συγκρίνονταν με τους υπόλοιπους συμμετέχοντες και ότι ο νικητής θα κέρδιζε 50 λίρες. Το αποτέλεσμα της έρευνας ήταν πως οι εκτελεστές των πέναλτι στην δεύτερη ομάδα είχαν χειρότερες επιδόσεις απ' ό,τι οι πρώτοι. 

«Όταν βρίσκονται υπό πίεση, οι άνθρωποι αισθάνονται ότι χάνουν τον έλεγχο και ότι δεν είναι σε θέση να κοντρολάρουν την προσοχή τους», σχολιάζει ένας από τους ερευνητές, ο Μαρκ Γουίλσον. Φανταστείτε λοιπόν την πίεση σε έναν τελικό ή έναν νοκ άουτ αγώνα του Παγκοσμίου Κυπέλλου: «Στέκεσαι στη μέση του γηπέδου, αρχίζεις να περπατάς προς την εστία, τοποθετείς την μπάλα και παίρνεις θέση τη στιγμή που οι ελπίδες της χώρας σου είναι πάνω σου», δήλωνε ο Γουίλσον ο οποίος μαζί με τον συνεργάτη του πέρασαν έξι χρόνια εξετάζοντας βίντεο από διαδικασίες πέναλτι αγώνων Μουντιάλ, Ευρωπαϊκών Πρωταθλημάτων και Κόπα Αμέρικα από το 1978 κι έπειτα.

Ένα από τα συμπεράσματα του Γουίλσον δεν έχει να κάνει με τον τρόπο που σκοράρει κάποιος, αλλά με αυτό που συμβαίνει μετά: σύμφωνα με αυτό, ένας παίκτης που πανηγυρίζει επιδεικτικά το γκολ του, αυξάνει την πιθανότητα να σκοράσουν στη συνέχεια και οι συμπαίκτες του ενώ παράλληλα αυξάνει και την πιθανότητα να αστοχήσει ο αντίπαλος παίκτης που έχει σειρά να εκτελέσει πέναλτι αμέσως μετά από εκείνον.

Όλοι οι ερευνητές συμφωνούν πάντως σε αυτό: η εντατική εξάσκηση είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να διαχειριστεί κανείς την πίεση επίτευξης ενός πέναλτι. Όσα περισσότερα πέναλτι χτυπήσει κανείς, τόσο περισσότερο σκοράρει. Ή, όπως έλεγε κάποτε ο Πελέ, «όταν, μετά την προπόνηση οι συμπαίκτες μου πήγαιναν στην παραλία, εγώ έμενα εκεί και χτυπούσα πέναλτι στο άδειο τέρμα».

ethnos.gr  Επιμέλεια: Εύα Σεϊντή