Δύο θεοί... κρυμμένοι για 20 αιώνες

Θα μπορούσε κανείς να πει πως πρόκειται για μπαλαρίνα, μια μπαλαρίνα από χαλκό κρυμμένη στη γη χιλιάδες χρόνια κι όχι για τη θεά του κυνηγιού.

Με ωραία κίνηση, τον χιτώνα της περιποιημένο και τα μαλλιά της χτενισμένα σε μια περίτεχνη κόμμωση, η Αρτεμις, έτοιμη να ρίξει το τόξο της, εντυπωσίασε με τη λεπτομέρειά της τους αρχαιολόγους στην Απτέρα Χανίων. Ο δίδυμος αδελφός της, Απόλλωνας, μαρμάρινος, διαφορετικής ιδιοσυγκρασίας, στεκόταν στητός και λιτός.

Το μοναδικό για τον τόπο εύρημα ήλθε στο φως στο πλαίσιο συστηματικής ανασκαφικής έρευνας της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χανίων, που διεξάγεται στον αρχαιολογικό χώρο της Απτέρας, υπό τη διεύθυνση της επίτιμης αναπληρώτριας προϊσταμένης Βάννας Νινιού-Κινδελή, με χρηματοδότηση της Περιφέρειας Κρήτης.

Ετοιμη να τοξεύσει
Πρόκειται για σύνταγμα γλυπτών, μικρού μεγέθους, της Αρτέμιδος και του Απόλλωνος (συνολικού ύψους με τη βάση περίπου 0,54μ., χωρίς τη βάση 0,35μ.). Η Αρτεμις, προστάτιδα θεά της Απτέρας, έχει κατασκευαστεί από χαλκό, ενώ ο αδελφός της, Απόλλων, από μάρμαρο. Η θεά, σε εξαιρετικά καλή κατάσταση διατήρησης, με τα άκρα της σωζόμενα εξολοκλήρου, στεκόταν σε περίτεχνη χάλκινη βάση σχήματος κιβωτιδίου. Αποδίδεται με τον κοντό ζωσμένο χιτώνα της, σε έντονο διασκελισμό, έτοιμη να τοξεύσει.

Η Αρτεμις, με τα άκρα της σωζόμενα εξολοκλήρου, στεκόταν σε περίτεχνη χάλκινη βάση σχήματος κιβωτιδίου.

Εντυπωσιακή είναι η διατήρηση του ένθετου λευκού υλικού που είχε χρησιμοποιηθεί για την απόδοση της ίριδας των ματιών της. Πιο λιτός στην απόδοσή του, ο Απόλλων έρχεται σε αντίθεση με την εμφατική απεικόνιση της κυρίαρχης στην πόλη θεάς.

Ωστόσο, και το γλυπτό αυτό είναι έργο πολύ καλής εκτέλεσης, με σπάνια διατήρηση της ερυθρής βαφής στο στήριγμά του. Τα γλυπτά εδράζονταν σε μικρό λίθινο βαθμιδωτό βάθρο, στο οποίο είχαν στερεωθεί με μολυβδοχόηση. Τα δύο έργα γλυπτικής πιθανότατα είχαν εισαχθεί από καλλιτεχνικά κέντρα εκτός της Κρήτης, προκειμένου να αποτελέσουν -τοποθετημένα σε κόγχη τοίχου- το οικιακό ιερό της ρωμαϊκής πολυτελούς οικίας που κοσμούσαν.

Πιο λιτός στην απόδοσή του, ο Απόλλων έρχεται σε αντίθεση με την εμφατική απεικόνιση της κυρίαρχης στην πόλη θεάς

 

Η κατ' αρχήν χρονολόγησή τους μπορεί να προσδιοριστεί στο β' μισό του 1ου με αρχές του 2ου αιώνα μ.Χ. «Τα δύο ευρήματα είναι μοναδικά και θα κοσμήσουν το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων (προς το παρόν βρίσκονται στο εργαστήριο συντήρησης). Το απρόσμενο για μας ήταν ότι το χάλκινο γλυπτό ήταν σε εξαιρετική διατήρηση, παρά το ότι ήταν κρυμμένο 20 ολόκληρους αιώνες», δήλωσε στο «Εθνος» η αρχαιολόγος Βάννα Νινιού-Κινδελή, τονίζοντας ότι τα «ευρήματα εντοπίστηκαν σε δωμάτιο της οικίας που ανασκάπτεται, μια οικία που ανήκε σε πλούσιους κατοίκους».

Η ίδια υπογράμμισε τη συμβολή της Περιφέρειας Κρήτης και του περιφερειάρχη Σταύρου Αρναουτάκη που χρηματοδοτεί την ανασκαφή, ενώ εξέφρασε την ευχή στην πορεία να υπάρξουν «εκπλήξεις» και με άλλα ευρήματα. Υπενθυμίζουμε ότι δύο σημαντικά ευρήματα είχαν ανασκαφεί στην αυλή της οικίας το 1996 - μια μαρμάρινη μικρή ακέφαλη Αφροδίτη και ένα κεφάλι από Ερμή που στόλιζαν τον εξωτερικό χώρο.

Από τις ισχυρότερες πόλεις-κράτη της Κρήτης

Η ίδρυση της Απτέρας τοποθετείται στη γεωμετρική εποχή. Ηταν μία από τις ισχυρότερες πόλεις-κράτη της Κρήτης. Το όνομά της, σύμφωνα με την παράδοση, το πήρε από τις Σειρήνες, οι οποίες έχασαν τα φτερά τους από λύπη ύστερα από την ήττα τους σ' έναν αγώνα μουσικού περιεχομένου, που πραγματοποιήθηκε στο συγκεκριμένο σημείο, με τις Μούσες. Στην πραγματικότητα, η πόλη πρέπει να πήρε το όνομά της από το ομώνυμο επίθετο της θεάς Αρτέμιδος που λατρευόταν στην περιοχή και απεικονίζεται στα νομίσματά της.

Η Απτέρα έπαιξε συχνά καθοριστικό ρόλο στα ιστορικά δρώμενα της Κρήτης, στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική. Η περίοδος όμως κατά την οποία γνώρισε τη μεγαλύτερη ακμή της ήταν τα πρώιμα ελληνιστικά χρόνια. Η ζωή της Απτέρας συνεχίστηκε αδιάκοπα μέχρι τους χρόνους της αραβικής κατάκτησης, οπότε και καταστράφηκε.

Τα ευρήματα
Ο αρχαιολογικός χώρος της Απτέρας βρίσκεται 15 χιλιόμετρα από τα Χανιά της Κρήτης, σε λόφο ακριβώς πάνω από την εθνική οδό Χανίων-Ρεθύμνου, ένα μέρος με πανοραμική θέα στον κόλπο της Σούδας και την ευρύτερη περιοχή. Τα ευρήματα της αρχαιολογικής σκαπάνης που συνεχίζουν να έρχονται στο φως συνθέτουν το παζλ της ιστορίας της αρχαίας πόλης-κράτους. Δίνουν λεπτομέρειες για την οικιστική οργάνωση, την αρχιτεκτονική της πόλης, τη θρησκεία και τις συνήθειες των Απτεραίων που υπήρξαν δεινοί τοξότες. Αν και η αρχαιότερη αναφορά της Απτέρας συναντάται στις πινακίδες της Γραμμικής Β' γραφής της Κνωσού του 14ου-13ου αιώνα π.Χ. ως a-pa-ta-wa, τα μέχρι τώρα πλούσια ευρήματα των ανασκαφών δείχνουν ότι ο λόφος κατοικήθηκε από τον 8ο αιώνα π.Χ. μέχρι τον 7ο αιώνα μ.Χ., οπότε η πόλη εγκαταλείπεται εξαιτίας ισχυρού σεισμού και εξαιτίας των επιθέσεων των Σαρακηνών Αράβων.

Το τείχος της πόλης Απτέρα σώζεται σε μήκος περίπου τεσσάρων χιλιομέτρων. Κτίστηκε κατά τον 3ο αι. π.Χ. και η ισχυρή τοιχοποιία του φανερώνει τη μεγάλη ακμή της πόλης κατά τους ελληνιστικούς χρόνους. Εκτός από το τείχος τα εντυπωσιακότερα από τα σωζόμενα αρχαία οικοδομήματα είναι οι θολωτές δεξαμενές της εποχής της Ρωμαιοκρατίας, το «διμερές ιερό» με επιμελημένη δόμηση που χρονολογείται στον 5ο έως 4ο αιώνα π.χ. καθώς και το μικρό κατεστραμμένο θέατρο με διαζώματα λαξευτά στον βράχο. Ανατολικότερα των τειχών είναι ένα τρίκογχο αψιδωτό κτίριο των ρωμαϊκών χρόνων που σχετίζεται με το βουλευτήριο. Εξω από τα τείχη, στη θέση της σημερινής συνοικίας Πλακάλωνα των Μεγάλων Χωραφιών, εκτείνεται η αρχαία νεκρόπολη της οποίας αρκετοί τάφοι έχουν σκαφτεί. Οχι πολύ μακριά από τα Μεγάλα Χωράφια, πριν απ’ το χωριό Στύλος, πάνω σε λόφο, ανασκάφτηκε τμήμα μινωικού οικισμού με κεραμικό κλίβανο, κι ένας θολωτός, υστερομινωικός τάφος.

«Τα δύο ευρήματα είναι μοναδικά και θα κοσμήσουν το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων» 
Β. Νινιού -Κινδελή

ethnos.gr    Αντιγόνη Καράλη